ΜΑΘΕ ΝΑ ΑΓΑΠΑΣ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΣΟΥ

 Έχεις σκεφτεί ποτέ ότι η "καλοσύνη" σου

μπορεί να είναι η φυλακή σου;
Ότι μπορεί να είναι το μεγάλο ψέμα της ζωής σου;
Όχι ησύχασε δεν εννοώ ότι είσαι κακός άνθρωπος ή υποκρίνεσαι.
Απλά θέλω να σκεφτείς, είσαι τόσο "καλός" ή τόσο ψυχικά κακοποιημένος;
Είσαι τόσο "καλός" επειδή το θέλεις ή επειδή έμαθες ότι εάν δεν κάνεις αυτό που ζητάει ο "άλλος" πατέρας, μάνα, αδελφός, σύζυγος, φιλος κ.ο.κ
θα βιώσεις την απόρριψη, την απουσία της αγάπης και της αποδοχής;

Είσαι καλή ή φοβάσαι την απόρριψη;

Μήπως έχεις ταυτίσει μέσα σου την επιθυμία σου με την απόρριψη;

Υπάρχουν άνθρωποι -ένας τέτοιος ήμουν κι εγώ-,
που δε μπορούν να ζήσουν εάν δεν ικανοποιούν κάποιον άλλον.
Δηλαδή προτιμάνε να χαθούν,
να σβήσουν τις επιθυμίες,
τα θέλω και τα όνειρα τους,
αρκεί να μην δυσαρεστηθεί ο "άλλος".

Ετσι ζούσα κι εγώ επί χρόνια.
Υπήρχα για να είναι οι άλλοι καλά.
Γι αυτό πάντα ήμουν το "καλό παιδί",
ο καλός φίλος,
σύζυγος,
και ότι άλλο καλό υπάρχει.

Το ερώτημα είναι, με τον εαυτό μου ήμουν καλός;
Τον αγαπούσα;
Τον άκουγα;
Του μιλούσα;

Πως μπορείς αληθινά να αγαπήσεις κάποιον άλλον εάν δεν αγαπάς εσένα τον ίδιο;

Και επειδή ακριβώς είχα απομακρυνθεί από μένα,
από το κέντρο και τις επιθυμίες μου,
για να είναι όλοι οι άλλοι καλά,
η μια αρρώστια διαδεχόταν την άλλη.

Αφού ότι δεν λέμε εμείς τα διηγείτε όλα το σώμα μας.

Θα το λέω όσο χρόνια μου χαρίσει ακόμη ο Θεός
"οι ασθένειες είναι οι ιστορίες της ψυχής μας".

Το ερώτημα λοιπόν που θέτω είναι,
μήπως πολλές φορές χανόμαστε μέσα στην "καλοσύνη" μας;

Μήπως η "καλοσύνη" μας είναι η αρρώστια μας;

Όχι δεν είσαι εσύ ο Σωτήρας του κόσμου αλλά ο Χριστός.

Όχι δεν ζητάει ο Χριστός να μισήσεις εσένα ώστε να αγαπήσεις έναν άλλον.

Αλλά να αγαπήσεις και να σεβαστείς τον άλλον
όπως και τον εαυτό σου που είναι ιερός,
εικόνα του ίδιου του Θεού.

Όχι δεν φταις εσύ για τα νεύρα και τα μούτρα του άλλου.

Δεν φταις εσύ που δεν έφαγε ή δεν κοιμήθηκε, που αρρώστησε ή πέθανε.

Πάψε να νιώθεις ενοχές για όλους και όλα.

Πάψε να αισθάνεσαι ότι πρέπει όλους να τους ικανοποιείς για να υπάρχεις,
να ηρεμείς,
να νιώθεις ότι αξίζεις.

Η αξία σου δεν βρίσκεται όταν λες σε όλους "ναι",
όταν δικαιολογείς τους πάντες,
όταν φοβάσαι την απόρριψη τους χάνοντας την φωνή σου.

Ο Χριστός αγαπά αυτό που είσαι,
θυσιάστηκε γι αυτό που μπορείς να γίνεις,
θέλει την αλήθεια σου καθαρή και οριοθετημένη,
δίχως την θολούρα και τοξικότητα του φόβου και της ενοχής.

Δεν αξίζεις μόνο όταν ένοχα και άρρωστα υπηρετείς κάποιον άλλον
αλλά και όταν αγαπάς εσένα κι αυτό το μοιράζεσαι.

Όταν αγαπάς ελεύθερα και φωτεινά,
χαρούμενα και αναστάσιμα,
και αγάπη σημαίνει πολλές φορές να λες και "όχι".

Πάψε να γίνεσαι η πιπίλα σε ενήλικα μωρά
που κλαίνε μίζερα γύρω σου.
Άφησε τους να μεγαλώσουν
και μαζί τους μεγάλωσε και εσύ.

 Η ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ

1. Οἱ Βαβυλώνιοι

Οἱ Βαβυλώνιοι (Μεσοποταμία-Ιράκ), ὅπως δείχνουν πολλοί χρησμοί τους, πίστευαν ὅτι σε χώρα, πού βρίσκεται δυτικά ἀπό τή δική τους, θα ἐμφανιστεῖ ἕνας Θεός ὡς ἄνθρωπος, θά κυριαρχήσει σε ὅλο τον κόσμο καί θα φέρει τή δικαιοσύνη καί τή χαρά. Πέρα ὅμως ἀπό αὐτό, ὑπάρχει καί ἡ Εὐαγγελική διήγηση (Ματθ. 2,,1-12) γιά τούς Τρεῖς Μάγους «ἀπό ἀνατολῶν», οἱ ὁποῖοι, ὅταν εἶδαν «αὐτοῦ τὸν ἀστέρα ἐν τῇ ἀνατολῇ», ἔσπευσαν στη Βηθλέεμ να προσκυνήσουν το Βρέφος Ἰησοῦ. Σύμφωνα μέ τούς ἑρμηνευτές, πρόκειται για Βαβυλώνιους ἱερεῖς, πού ἦταν οἱ πιό μορφωμένοι τοῦ λαοῦ καὶ ἀσχολοῦνταν με την κίνηση τῶν ἀστέρων καί πίστευαν πώς μὲ αὐτό τον τρόπο μποροῦσαν νά προβλέψουν τα μέλλοντα.

2. Οἱ Βεδιστές

Οἱ Βεδιστές τῶν Ἰνδιῶν πίστευαν πώς μεσίτης μεταξύ τοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀποστάτη ἀνθρώπου θὰ ἀποσταλεῖ ἀπό τόν οὐράνιο Πατέρα του ὁ Θεός τοῦ πυρός καί τοῦ ἡλίου

῎Αγνι.3. Οἱ Βουδιστές

Μιά ἀπό τίς ὁμάδες τῶν Βουδιστῶν εἶναι καί ἐκείνη τῆς «Μεγάλης Ὁδοῦ» (Maha-yana). Στά ἱερά τους βιβλία ἀναφέρεται ὅτι κάποτε θά ἐμφανιστεῖ στὸν κόσμο ὁ χρυσός, ὁ ἀσυγκρίτου μεγαλείου, ὁ ὑπερτέλειος, ὁ φωτισμένος, ὁ σοφός, ὁ παιδαγωγός, ὁ τιθασσευτής τῶν ἀνθρώπων Θεός. Θα εἶναι ὁ μεγάλος εἰρηνευτής, πού θά περιστοιχίζεται ἀπό πλῆθος μαθητές καί ὀπαδούς καὶ θὰ γυρίζει τίς πόλεις καί τά χωριά καί θά ὁδηγεῖ τούς ἀνθρώπους στη σωτηρία καί τήν εἰρήνη. Η διδασκαλία του θὰ ἠχεῖ σάν οὐράνια μελωδία. Ὅσοι δεχθοῦν τή διδασκαλία του θὰ τὸν δοῦν καὶ στήν αἰωνιότητα. Στά ἴδια βιβλία τοῦ Βουδισμοῦ ἀναφέρεται πώς ὁ Γκοτάμα Βούδας (6ος αἰ.π.Χ.) εἶπε: «Μετά από πεντακόσια χρόνια ή διδασκαλία μου θα χρεωκοπήσει».

Στήν παραλλαγή τοῦ Βουδισμοῦ τοῦ Θιβέτ προσδοκᾶται ὁ Ὑπέρθεος, ὁ ὁποῖος θα γεννηθεῖ ἀπό Παρθένο καί θά ἀκτινοβολεῖ ἔκπαγλο φῶς καί θά ἐξαφανίσει το κακό. Σύμφωνα μέ τόν ἀσιανολόγο Abel Remusat, στο Θιβέτ τοῦ 6ου αἰ. π.Χ κυριαρχεῖ ἔντονα ἡ πεποίθηση γιά τόν ἐρχομό ἑνός Μεσσία, ἐνῶ Ἰνδουϊστές περιμένουν την τελευταία ἐνανθρώπιση τοῦ θεοῦ Βισνοῦ, ὁ ὁποῖος θά λυτρώσει τον κόσμο.

4. Οἱ Ἰρανοί

Οἱ Ἰρανοί (Μῆδοι καί Πέρσες), ὅπως δείχνουν τὰ ἱερά τους κείμενα («᾿Αβέστα»), ἀνέμεναν ἕνα Θεάνθρωπο Σωτήρα, τὸν ὁποῖο ταύτισαν μέ τό Θεό Μίθρα. Πίστευαν ὅτι, ὅταν ἔλθει το πλήρωμα τοῦ χρόνου, ὁ Μίθρας θά γεννιόταν ὡς ἄνθρωπος ἀπό μιά Παρθένο καί τήν ἐμφάνισή του θά ἀνήγγειλε ἕνα ἀστέρι, που θα ξεχώριζε ἀπό τά ἄλλα, θά ἦταν ὁ «ἀστήρ αὐτοῦ» (Ματθ. 2,2), γι' αὐτό καί ἄλλοι ὑποστηρίζουν ὅτι οἱ Τρεῖς Μάγοι ἦταν Ίρα- νοί (πρβλ. Κάλαντα: «Ἐκ τῆς Περσίας ἔρχονταν τρεῖς Μάγοι μὲ τὰ δῶρα»). Ὁ Σωτήρας αὐτός θα κάνει στη συντέλεια τοῦ κόσμου την τελική κρίση.

5. Οἱ Κέλτες

Οἱ Κέλτες τῶν Βρετανικῶν Νήσων καί τῆς Ἰρλανδίας, τούς τελευταίους αἰῶνες π.Χ., σὲ ἐποχή θρησκευτικοῦ συγκρητισμοῦ, περίμεναν τή γέννηση θεοῦ ἀπό τή θεά Ἴσιδα.

6. Οἱ Κινέζοι

Ὁ Κομφούκιος, ὁ γνωστός ἠθικοφιλόσοφος τῆς ἀχανοῦς αὐτῆς ἀσιατικῆς χώρας, πού ἔζησε ἀπό τό 551 ἕως το 479 π.Χ., ὡς ἑξῆς ἐκφράζει τήν ἀγωνία τοῦ κόσμου γιά τή διόρθωση τῶν ἀνθρώπων: «Αν ἐρχόταν ἕνας θεόσταλτος βασιλιάς, θά ἐπιτυγχανόταν ἡ στροφή τῶν ἀνθρώπων στό ἀγαθό».

Στο τελετουργικό βιβλίο τῶν Κινέζων Λουν-Γιου ἀναφέρονται τὰ ἑξῆς: «Δέν μᾶς δόθηκε ἡ ἱκανοποίηση νὰ δοῦμε ἕναν Θεάνθρωπο (...) Ὑπάρχουν σημάδια ὅτι θά 'ρθει ἕνας ῞Αγιος, ὁ ὁποῖος θά κυβερνήσει τον κόσμο μέ παντοδύναμα χέρια (...). Ὅ,τι ἐκεῖνος διατάζει, γίνεται νόμος. Δίνει στούς ἀνθρώπους εἰρήνη κι ἐκεῖνοι ἔρχονται κοντά του. Ὅ,τι κάνει, το χαρακτηρίζει συνέπεια. Ἡ ζωή του εἶναι λαμπρή, ὁ θάνατός του προκαλεῖ θλίψη (...). Μόνὁ ἐπί τῆς γῆς ῞Αγιος μπορεῖ νὰ εἶναι τόσο πρόθυμος, προορατικός καί σοφός, ὥστε να μπορέσει να πλησιάσει τον κόσμο. Μονάχα αὐτός εἶναι τόσο μακρόθυμος, μεγαλόψυχος, πρᾶος, γλυκύς, ὥστε νὰ μπορεῖ νὰ ὑποφέρει.
Μόνο αὐτός εἶναι τόσο ἐμψυχωτής, ἰσχυρός, σταθερός, τολμηρός, ώστε να
μπορεῖ νὰ διακρίνει. Μονάχα αὐτός εἶναι τόσο κατάλληλος, σοβαρός, μετριόφρονας καί δίκαιος, ὥστε νὰ ἐμπνέει σεβασμό στόν ἑαυτό του. Ὅταν μιλάει, πιστεύει σ' αὐτόν ὅλος ὁ λαός (...) ὅταν εὐεργετεῖ, χαίρονται ὅλοι. Κάθε τι πού ἔχει πνοή τόν τιμάει καί τόν ἀγαπάει». Ἕνα ἄλλο τελετουργικό τους κείμενο, το Μένγκ-Τί, ἀναφέρει πώς ὁ ῞Αγιος αὐτός θά εἶναι συγχρόνως καί ἄνθρωπος καί θεός. Καί προσθέτει: «Περιμένουμε ἐκεῖνον τόν ῞Αγιο, πού θά μᾶς στείλει ὁ Θεός (...). Ἐκεῖνοι πού βρίσκονται μακριά τόν νοσταλγοῦν, ἐκεῖνοι πού βρίσκονται κοντά του δέν νιώθουν κόπωση». Σύμφωνα μέ τό ἄλλο κινέζικο τελετουργικό, το Λί-Κί, ὁ θεάνθρωπος αὐτός, ὁ ῞Αγιος, ὁ ποιμένας (Κιούν-Τσεού), θά εἶναι ἡ κυρίαρχη ἀλήθεια, ἀλλά ὁ κόσμος δὲ θὰ τὸν ἀναγνωρίσει. «Θά πληγωθεί, θά μαστιγωθεῖ, ἀντί γι' αὐτὸν θὰ ἀφήσουν ἐλεύθερους τους κακοποιούς».

Ὅμως, «οἱ λαοί τον περιμένουν, ὅπως τά μαραμένα φυτά τή δροσιά!».

Τέλος, σύμφωνα μέ κάποια πληροφορία τῆς ἐποχῆς, τις παραμονές τῆς Γέννησης τοῦ Χριστοῦ, ὁ αὐτοκράτορας Μίνκ-Τί ἔστειλε ἀνθρώπους του στή Δύση για ν' ἀναγνωρίσουν τον «῞Αγιο», πού, σύμφωνα με τις παραδόσεις, ἐπρόκειτο νὰ ἐμφανιστεῖ στὸν κόσμο.

7. Οἱ Ρωμαῖοι

Οἱ Σίβυλλες ἦταν γυναῖκες πού, σε κατάσταση ἔκστασης, αἰῶνες πρίν ἀπό τή γέννηση τοῦ Χριστοῦ, προέλεγαν αὐθόρμητα, ἐπιτυχῶς μερικές φορές, σπουδαία γεγονότα, πού ἐπρόκειτο να συμβούν στο μέλλον. Περίφημη ὑπῆρξε ἡ Κυμαία Σίβυλλα (ἀπό τήν Κύμη τῆς Ἰταλίας). ῎Ας σημειωθεῖ ἐδῶ ὅτι τόσο εἶχαν θορυβήσει τους Ρωμαίους ἐπισήμους οἱ χρησμοί αὐτοί, ὥστε ἡ Σύγκλητος, φοβούμενη τίς συνέπειες, ἀπαγόρευσε τὴν ἀνάγνωσή τους.

Ὁ ρωμαίος, λοιπόν, ρήτορας, φιλόσοφος καί πολιτικός Κικέρων πού ἔζησε πρό Χριστοῦ (106-143), διέσωσε την πληροφορία ὅτι παλαιοί χρησμοί τῶν Σιβυλλῶν προέλεγαν ὅτι πρόκειται να 'ρθει ἕνας θεόσταλτος βασιλιάς, τὸν ὁποῖο ἔπρεπε ν' ἀναγνωρίσουν ὅσοι ἤθελαν να σωθοῦν. Θ' ἀνατείλει, ἔλεγαν, μια νέα ἐποχή γιὰ τὸν κόσμο και τον κόσμο πλέον θά κυβερνάει ἕνας Διδάσκαλος, ἕνας Θεός. Καί ὁ ρωμαῖος ρήτορας, πού δέν θεωρεῖ ἀδύνατο να κατέβει ἕνας θεός στή γῆ, διερωτάται: Hoc si est in libris, in quem hominem et in quod tempus est? Δηλαδή: ῎Αν αὐτό βρίσκεται στα βιβλία, για ποιόν ἄνθρω- πο καί γιά ποιό χρόνο ἀναφέρεται;

Ὁ ἐπικός ποιητής Βιργίλιος (70-19 π.Χ.) γράφει στην Δ΄ Ἐκλογή του (41 π.Χ.): «Ἔφθασε ἤδη το τέλος τῆς ἐποχῆς τῶν χρησμῶν τῆς Κυμαίας Σίβυλλας. Πρόκειται ν' ἀρχίσει μια νέα περίοδος παγκόσμιας τάξης. Τό Παρθενικό ῎Αστρο θά ἀναλάμψει σύντομα καί γρήγορα φθάνει ἡ ἐπάνοδος τῆς ἀρχικῆς βασιλείας τοῦ ὕψιστου Θεοῦ. Ὅπου να ναι, νέα χρυσή γενιά στέλνεται ἀπό ἐπάνω, τα οὐράνια ὕψη, στή γῆ. Σύ, λοιπόν, φωτεινή ἐπιλόχια θεά, προστάτευσε τη Μητέρα, τήν ὥρα πού θα γεννιέται το Βρέφος, μέ τό ὁποῖο θα λήξει ἡ πρίν σιδερένια γενιά, για πρώτη φορά, καί νέα γενιά θ' ἀνατείλει σε ὅλο τὸν κόσμο· ῎Αρχισε πιά νά βασιλεύει ὁ πάμφωτος Ἕνας Θεός (...). Ἔλα λοιπόν, πολυτίμητε Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, Μενάλε Υἱὲ τοῦ Ὑψίστου, σύντομα φθάνει ἡ ἐποχή! Ρίξε το βλέμμα σου στήν ἀνθρωπότητα, πού κλονίζεται ἀπό το βάρος τῆς δυστυχίας που την κύρτωσε, καί σέ ὅλη τὴ γῆ καὶ τίς ἐκτάσεις τῆς θάλασσας καί στο βαθύ οὐρανό· ρίξε το βλέμμα σου καί δές, πῶς τὰ πάντα σκιρτοῦν γιὰ τὴν ἐποχή που σε λίγο φθάνει!» (Ελεύθερη μετάφρ. Λεωνί- δα Φιλιππίδη-νεοελληνική απόδοση).

Ο λυρικός ποιητής Οράτιος, γράφει: «Ποιόν θεό νὰ ἐπικαλεσθεῖ ὁ λαός, τή στιγμή που τα πράγματα τῆς αὐτοκρατορίας καταρρέουν; Τήν Ἑστία, πούτίποτε δέν ἀκούει (...) Ἐπί τέλους, παρακαλοῦμε, μάντη ᾿Απόλλωνα, ἕλα, ντυμένος στούς ἀστραφτερούς ὤμους μέ νεφέλη» (Carminum I).

Ὁ ἱστορικός καί βιογράφος Σουετώνιος γράφει ὅτι κάποιος Julius Mara- thus εἶπε στούς συγχρόνους του ὅτι ἡ φύση γεννάει βασιλέα για το ρωμαϊκό λαό. Ἡ προφητεία αὐτή συντάραξε τούς συγκλητικούς, που διέταξαν τή θανάτωση ὅσων ἀγοριῶν γεννήθηκαν ἐκείνη τή χρονιά.

Τόσο ὁ Βιργίλιος ὅσο καί ὁ Σουετώνιος τοποθετοῦν τή γέννηση τοῦ Θεανθρώπου στήν Ἰουδαία, τήν ἴδια ἀντίληψη μάλιστα τῶν παλαιοτέρων διασώζει καί ὁ μεταγενέστερος εἰδωλολάτρης Τάκιτος (275-276 μ.Χ.), ὅταν γράφει ὅτι «σε πάρα πολλούς ὑπῆρχε ἡ πεποίθηση ὅτι σε παλαιότερα κείμενα ἱερέων ἀναφερόταν ὅτι τὴν οἰκουμένη θά ποιμάνουν ἐκ Θεοῦ ἄνθρωποι, προερχόμενοι ἀπό τήν Ἰουδαία». Τὰ ἴδια περίπου γράφει καί ὁ Σουετώνιος. Τέλος, οἱ Σουΐδας καί Ν. Κάλλιστος γράφουν ὅτι ὁ αὐτοκράτορας Αὔγουστος πῆρε τήν ἑξῆς ἀπάντηση, ἀπό τό μαντεῖο τῶν Δελφῶν, ὅταν μέ ἀπεσταλμένους του ζήτησε να πληροφορηθεῖ ποιός θά τον διαδεχόταν στο θρόνο:

«Παῖς Ἑβραῖος κέλεταί με θεοῖς μακάρεσσιν ἀνάσσων τόν δε δόμον προλιπεῖν καί Ἅιδην αὖθις ἱκέσθαι. Λοιπόν ἄπιθι σιγῶν ἐκ βωμῶν ἡμετέρων».

Δηλαδή:

«Ἕνα Εβραιόπουλο, πού βασιλεύει ἀνάμεσα στούς μακάριους θεούς, μέ διατάζει να εγκαταλείψω αὐτόν τό ναό και να ξανακατέβω στον "Αδη. Φύγε, λοιπόν, σιωπώντας, ἀπό τούς βωμούς μου». Ὑποστηρίζεται ἀκόμα ἀπό τόν Εὐσέβιο Παμφίλου ὅτι ἀπό αὐτό τό χρησμό πῆρε ἀφορμή ὁ αὐτοκράτορας καί ὕψωσε βωμό στον «Αγνωστο Θεό».

8. Οἱ Ἕλληνες

Πολλές εἶναι οἱ μαρτυρίες ἀπό τὸν ἑλληνικό χώρο.

Ο τραγικός ποιητής Αἰσχύλος παρουσιάζει τον δεσμώτη Προμηθέα, τόν καθηλωμένο στόν Καύκασο, μέ ἕναν ἀετό νὰ τοῦ κατατρώει τα σπλάγχνα, ν' ἀποθέτει τὴν ἐλπίδα τῆς σωτηρίας του στον υἱό τοῦ Δία καί τῆς Παρθένου Ἰοῦς, ὁ ὁποῖος θα καταλύσει το κράτος τῶν παλαιῶν θεῶν καί θά κυβερνήσει καλύτερα ἀπό τὸν πατέρα του τόν κόσμο. Αλλά καί ὁ ἀγγελιοφόρος τῶν θεῶν, ὁ Ἑρμῆς, διαβεβαιώνει τον Προμηθέα να μήν περιμένει το τέλος τῶν βασάνων του, ποίν φανεῖ κάποιος θεός πού θά τον διαδεχθεῖ στο καοτύοιο καί θά κατέβει για λογαριασμό του στά τάρταρα τοῦ Ἄδη. Τοῦ λέει χαρακτηριστικά:

«Τοιοῦδε μόχθου τέρμα μή τι προσδόκα, πρίν ἄν θεῶν τις διάδοχος τῶν σῶν πόνων φανῇ, θελήσῃ τ᾽ εἰς ἀναύγητον μολεῖν Ἅιδην κνεφαῖα τ' ἀμφί Ταρτάρου βάθη».Δηλαδή:

«Τέρμα στούς πόνους σου μήν περιμένεις, πρίν κάποιος θεός φανεῖ νὰ σηκώσει τίς συμφορές σου καί νά θελήσει να κατεβεῖ στόν σκοτεινό Ἅδη καί στούς ἄφεγγους βυθούς τοῦ Τάρταρου» (στιχ. 1040-1043).Ο Σωκράτης, βλέποντας την κατάπτωση τῶν ᾿Αθηναίων τῆς ἐποχῆς του, εἶπε, μεταξύ ἄλλων, στήν «᾿Απολογία» του, ὅπως μᾶς τήν παρέδωσε ὁ Πλάτων: «Καθεύδοντες διατελεῖτε ἄν, εἰ μή τινα ἄλλον ὁ θεὸς ὑμῖν ἐπιπέμψειε κηδόμενος ὑμῶν». Δηλαδή: «Θά κοιμάστε, ἄν ὁ Θεός δὲν σᾶς λυπηθεῖ καί δέν σᾶς στείλει κάποιον γιὰ νὰ σᾶς σώσει» (παρ. 18).

Στήν «Πολιτεία» τοῦ Πλάτωνος (Β΄, IV-V), αὐτός πού ἀναμένεται να 'ρθει και να σώσει τὸν ἄνθρωπο θά εἶναι δίκαιος, ἀλλά θα θεωρηθεῖ ἄδικος, θα μαστιγωθεί, θα βασανιστεῖ, καί θά θανατωθεῖ. Ιδού το σχετικό χωρίο, πού δέν ἀπέχει πολύ από το 53ο κεφάλαιο τοῦ Ἠσαΐα, γιὰ τὸ ὁποῖο θὰ γίνει λόγος παρακάτω: «Γυμνωτέος δή πάντων πλήν δικαιοσύνης (...) μηδέν γάρ ἀδικῶν, δόξαν ἐχέτω τήν μεγίστην ἀδικίας, ἵνα ᾗ βεβασανισμένος εἰς δικαιο- σύνην (...) ἀλλ' ἴτω ἀμετάστατος ἄχρι θανάτου, δοκῶν μέν εἶναι ἄδικος διά βίου, ὧν δὲ δίκαιος (...) Οὕτω διακείμενος ὁ δίκαιος μαστιγώσεται, στρε- βλώσεται, δεδήσεται, ἐκκαυθήσεται τὠφθαλμώ, τελευτῶν πάντα κακά παθών ἀνασχινδυλευθήσεται». Δηλαδή: «Πρέπει να γυμνωθεῖ ἀπό ὅλα, ἐκτός ἀπό τή δικαιοσύνη (...) ῎Αν καί δέν ἔχει διαπράξει καμιά ἀδικία, θά θεωρηθεῖ ὅτι εἶναι πολύ ἄδικος, προκειμένου νὰ βασανιστεῖ στό ὄνομα τῆς δικαιοσύνης (...) ᾿Αλλ᾿ ἄς εἶναι ἀμετακίνητος ὡς το θάνατο, καὶ ἂς θεωρεῖται ἄδικος σ' ὅλη του τή ζωή, ἐνῶ εἶναι δίκαιος (...) Ζώντας ἔτσι ὁ δίκαιος θά μαστιγωθεῖ, θα κακοποιηθεῖ, θά δεθεῖ, θα νιώσει φλόγωση στα δύο μάτια καί, πεθαίνοντας, ἀφοῦ ὑποστεῖ ὅλα τὰ δεινά, θά ἀνασκολοπιστεῖ». Καί δύο σημειώσεις: Το «ἐκκαυθήσεται τὠ φθαλμώ» (=θά νιώσει φλόγωση στα δύο μάτια) εἶναι ἕνα φαινόμενο σε ὅσους ὑφίστανται σταυρικό θάνατο: Ἐπέρχεται ἀναστάτωση τῆς κυκλοφορίας τοῦ αἵματος καί ὀδυνηρή φλόγωση στα μάτια. Τό «ἀνασχινδυλευθήσεται» (ἀνασκολοπισμός) σημαίνει το κάρφωμα σε μακρύ ξύλο, σταύρωση, «παλούκωμα». ᾿Αλλά καί στο σωκρατικό, τέλος, διάλογο «᾿Αλκιβιάδης β΄», ἀποτυπώνεται ἔντονα ἡ βαθιά προσδοκία τῶν ἀρχαίων. Μέ ἀφορμή τὸ πῶς καὶ γιὰ ποιά πράγματα πρέπει να προσευχόμαστε, ὁ Σωκράτης, μετά τή συζήτηση, καταλήγει στο συμπέρασμα ὅτι, μή μπορώντας ἄλλο τί να κάνουμε, πρέπει να περιμένουμε, ώσπου νὰ μᾶς διδάξει ὁ ἀναμενόμενος Διδάσκαλος, πού, ὅπως λέει ὁ συνομιλητής ᾿Αλκιβιάδης «ἥξει οὐ διά μακροῦ» (=δέν θά ἀργήσει να 'ρθει). Ἡ ἀναζήτηση αὐτή τοῦ ὀρθοῦ τρόπου προσευχῆς δὲν μᾶς θυμίζει την παράκληση ἑνός μαθητή στο Χριστό, στήν ἐπί τοῦ Ὄρους ὁμιλία (Λουκ.11,1), «Κύριε, δίδαξον ἡμᾶς προσεύχεσθαι»; Ἔτσι δικαιολογεῖται, γιατί μερικούς ἀρχαίους Ἕλληνες σοφούς ἐκκλησιαστικοί συγγραφεῖς τῶν πρώτων χριστιανικῶν αἰώνων τούς θεώρησαν «χριστιανούς πρό Χριστοῦ» καί εὐσεβεῖς τοιχογράφοι τούς ζωγράφισαν σε νάρθηκες ἐκκλησιῶν ἤ σε τράπεζες μοναστηριῶν.

9. Ἰσραηλίτες

Στόν Ἰσραηλιτικό λαό, ἡ προσδοκία τοῦ Σωτήρα, τοῦ Μεσσία, εἶναι διαρκής καί ἔντονη. Από το Πρωτευαγγέλιο, τήν ὑπόσχεση δηλαδή τοῦ Θεοῦ πώς ἕνας ἀπόγονος τῆς γυναίκας πού θά γεννηθεῖ παρθενικά ἀπό αὐτήν θά ἐξουδετερώσει τόν διάβολο (Γεν. 3,15-Πρβλ. ᾿Αρχιμ. Ιερεμία Φούντα, «Ἡ Παλαιά Διαθήκη-1. Γένεση», σ.38), ὡς τὸν Ἰωάννη τόν Πρόδρομο καί Βαπτι- στή, ὑπάρχει ἕνα ὁλόκληρο πλῆθος μαρτυριῶν, που δείχνουν τήν ἀναμονή αὐτή τοῦ Λυτρωτή (κυρίως Ψαλμοί καί προφητείες) καί πού φθάνουν ὡς καί λεπτομέρειες ἀκόμα (τρόπο, χρόνο, τόπο). Από το πλῆθος αὐτό σημειώνουμε ἐνδεικτικά μερικές:

Στο κεφάλαιο τῆς Γένεσης, που γράφτηκε ἀπό τον Μωϋση κατά το 1500 π.Χ., βλέπουμε τόν Θεό να μιλά στον Ἀβραάμ και να τοῦ λέει: «Θα πληθύνω τους ἀπογόνους σου σαν τὰ ἀστέρια τοῦ οὐρανοῦ και σαν την άμμο πού βρίσκεται στις ἀκτές τῆς θάλασσας..... Ἕνας ἀπό τους ἀπογόνους σου θα γίνει ή αἰτία ὥστε νὰ εὐλογηθούν ὅλοι οἱ λαοί τῆς γῆς».

Πράγματι ὁ Ἰησοῦς Χριστός εἶναι ἀπόγονος τοῦ Ἀβραάμ.

Στο βιβλίο πάλι τῆς Γένεσης ὁ Μωϋσῆς ἀναφέρει τὰ λόγια ποὺ ἀπευθύνει ὁ Θεός στον Σατανά (πού εἶναι μεταμορφωμένος σε φίδι), λίγο μετά από την παρακοή τῶν πρωτοπλάστων. Αὐτά τά λόγια λένε: «Ανάμεσα σε σένα και την γυναῖκα θα βάλω μίσος κι' ἀνάμεσα στους ἀπογόνους σου και τους ἀπογόνους της. Ὁ ξεχωριστός ἀπόγονός της θα σοῦ συντρίψει την κεφαλήν και σύ θα τον κτυπήσεις στην πτέρνα.» Αὐτός ὁ «ξεχωριστός ἀπόγονος» εἶναι ὁ ἀναμενόμενος Μεσσίας Χριστός, πού θα έχει γυναῖκα μητέρα ἀλλὰ ὄχι ἄνδρα πατέρα. Να λοιπόν μια άξιοθαύμαστη έκπλήρωση αὐτῆς τῆς προφητείας τοῦ Μωϋσῆς ἀπό γυναῖκα, την Παρθένο Μαρία, ἀλλά και ἀπό το Πνεύμα το Άγιο γεννιέται ὁ Χριστός. Η προφητεία αὐτή λέει ἀκόμη ὅτι ὁ Διάβολος θα κτυπήσει την πτέρνα τοῦ ξεχωριστοῦ αὐτοῦ ἀπογόνου(δηλ. τοῦ Χριστοῦ) ἀλλά ὁ Χριστός θα συντρίψει το κεφάλι τοῦ Διαβόλου. Πράγματι θα χάρηκε ὁ Διάβολος ὅταν εἶδε τον Ἰησοῦ καρφωμένο πάνω στο μαρτυρικό ξύλο τοῦ Σταυροῦ. Μα ἡ χαρά του αὐτή δεν κράτησε για πολύ, γιατί την τρίτη μέρα ἀναστήθηκε ὁ Σταυρωμένος Χριστός και με την θριαμβευτική Του Ανάσταση σύντριψε το κεφάλι τοῦ Σατανᾶ. Ἔδωσε την εὐκαιρία ὁ Θεός Πατέρας στον Διάβολο να «κτυπήσει την πτέρνα» τοῦ Ἰησοῦ. Ὁ Ἰησοῦς ὅμως με την Ἀνάστασή Του «συνέτριψε την κεφαλή» τοῦ Διαβόλου. Να ή πανηγυρική ἐκπλήρωση τῆς προφητείας τοῦ Μωϋσή.Ο προφήτης Ησαΐας (800 π.Χ.), πού ἐξαιτίας τῆς σαφήνειας τῶν μεσσιανικῶν προφητειῶν του ἔχει χαρακτηριστεῖ «Εὐαγγελιστής προφήτης» ἤ «πέμπτος Εὐαγγελιστής», ἀναφέρεται στην ἐκ Παρθένου γέννηση τοῦ Χριστοῦ, στή θεότητά Του, στα Πάθη Του καί σέ ἄλλες ἰδιότητές του. Ἐνδεικτικά σημειώνουμε:

Γιά τήν ἐκ Παρθένου γέννηση: «Ἰδού ἡ Παρθένος ἐν γαστρί ἕξει, καί τέξεται υἱόν και καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ», δηλαδή: «Νά, ἡ Παρθένος θα συλλάβει καί θά γεννήσει Υἱό καί θά τον ὀνομάσεις Ἐμμανουήλ» (πού σημαίνει «ὁ Θεός εἶναι μαζί μας»-7,14, πρβλ. Ματθ. 1,23). – Γιά τίς θεϊκές Του ἰδιότητες: «Ο λαός ὁ πορευόμενος ἐν σκότει, ἴδετε φῶς μέγα· οἱ κατοικοῦντες ἐν χώρᾳ καί σκιᾷ θανάτου, φῶς λάμψει ἐφ ὑμᾶς», δηλαδή: «Λαέ, πού ζεῖς στο σκοτάδι, δές φῶς μεγάλο· σε σᾶς που κατοικεῖτε στη χώρα καί στη σκιά τοῦ θανάτου, φῶς θὰ λάμψει ἐπάνω σας» (9,2,πρβλ. Ματθ. 4,16). «Παιδίον ἐγεννήθη ἡμῖν, υἱός καὶ ἐδόθη ἡμῖν, οὗ ἡ ἀρχή ἐγεννήθη ἐπί τοῦ ὤμου αὐτοῦ, καί καλεῖται τὸ ὄνομα αὐτοῦ μεγάλης βουλῆς ἄγγελος, θαυμαστός σύμβουλος, Θεός ἰσχυρός, ἐξουσιαστής, ἄρχων εἰρήνης, πα- τήρ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος», δηλαδή: «Θά γεννηθεῖ παιδί γιά μᾶς, παιδί μᾶς δόθηκε, πού ἡ ἐξουσία του ὑπάρχει ἀπ᾿ τὴν ἀρχὴ ἐπάνω στούς ὤμους του καί τὸ ὄνομά του θά εἶναι ἀγγελιοφόρος τῆς μεγάλης βουλῆς (τοῦ Θεοῦ), θαυμαστός σύμβουλος, Θεός ἰσχυρός, ἐξουσιαστής, ἀρχηγός τῆς εἰρήνης, πατέρας τοῦ μέλλοντος αἰῶνος» (9,6).

«Οὐκ ἔστιν εἶδος αὐτῶ οὐδέ δόξα· καί εἴδομεν αὐτόν, καὶ οὐκ εἶχεν εἶδος οὐδέ κάλλος· ἀλλά τό εἶδος αὐτοῦ ἄτιμον, καὶ ἐκλεῖπον παρά πάντας τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων (...) Οὗτος τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν φέρει καί περί ἡμῶν ὀδυνᾶται, καί ἡμεῖς ἐλογισάμεθα αὐτὸν εἶναι ἐν πόνῳ καὶ ἐν πληγῇ ὑπό Θεοῦ καὶ ἐν κακώσει (...) ὡς πρόβατον ἐπί σφαγήν ἤχθη καί ὡς ἀμνός ένα- ντίον τοῦ κείροντος αὐτόν ἄφωνος, οὕτως οὐκ ἀνοίγει το στόμα (...) αἴρεται ἀπό τῆς γῆς ἡ ζωή αὐτοῦ, ἀπὸ τῶν ἀνομιῶν τοῦ λαοῦ μου ἤχθη εἰς θάνατον (...) ἐν ἀνόμοις ἐλογίσθη· καί αὐτός ἁμαρτίας πολλῶν ἀνήνεγκε και δια τας ἁμαρτίας αὐτῶν παρεδόθη». Δηλαδή: «Δέν ὑπάρχει σ' αὐτόν οὔτε μορφή οὔτε ὀμορφιά. Τόν εἴδαμε να μήν ἔχει οὔτε μορφή οὔτε ὡραιότητα, ἀλλά το πρόσωπό του νὰ εἶναι ἀλλοιωμένο καί περιφρονημένο ἀπό ὅλους τούς ἀνθρώπους (...) Αὐτός σηκώνει τίς ἁμαρτίες μας καὶ γιὰ μᾶς ὑποφέρει, κι ἐμεῖς τὸν εἶδαμε να πονάει καὶ νὰ εἶναι καταπληγιασμένος ἀπό τό Θεό (...)Ὅπως το πρόβατο ὁδηγήθηκε στη σφαγή, καί ὅπως ὁ ἀμνός πού πορεύεται ἀδιαμαρτύρητα στο σφαγέα του, ἔτσι κι Αὐτός δέν ἀνοίγει το στόμα (...) Παίρνουν τή ζωή του ἀπό τή γῆ, ἐξαιτίας τῶν ἁμαρτιῶν τοῦ λαοῦ μου ὁδηγή- θηκε σε θάνατο (...) Θεωρήθηκε παράνομος. Αὐτός ὅμως σήκωσε τίς ἁμαρ- τίες πολλῶν καί ἐξαιτίας τῶν ἁμαρτιῶν τους θανατώθηκε» (53,2-12).Πάλι ὁ Ἠσαΐας προφητεύει: «Θα ἔλθουν ὅλοι ἀπό την χώρα Σαββά και θα φέρουν χρυσάφι και λιβανωτό και θα μεταφέρουν την εὐχάριστη ἀγγελία τῆς σωτηρίας ἀπό τον Κύριο». Ὁ Ἡσαΐας, ἐδῶ, εἶδε με το προφητικό του μάτι τους τρεῖς μάγους ἀπό την Ανατολή να ἔρχονται για να προσκυνήσουν τον Μεσσία και να τοῦ προσφέρουν τὰ δώρα τους, χρυσάφι και λιβανωτό και σμύρνα.Προφήτης Ωσηέ: Έζησε στη Νó- τια Παλαιστίνη τον 8ο αιώνα π.Χ. και ήταν κτηνοτρόφος. Ως προφή- της κήρυξε στο Βόρειο Βασίλειο και προφήτεψε την επιστροφή του Χριστού από την Αίγυπτο στην Παλαιστίνη.Ο προφήτης Μιχαίας που έζησε περίπου 750 χρόνια π.Χ. προφητεύει ὅτι ὁ Αναμενόμενος Μεσσίας (ὁ Χριστός) θα γεννηθεί σε μία μικρή, ἀσήμαντη πόλη. Ἡ προφητεία λέει: «Και σύ Βηθλεέμ......πού δεν ἔχεις οὔτε χίλιες οἰκογένειες ἀνάμεσα στον Ἰουδαϊκό λαό, ἀπό σένα θα βγεῖ ἐκεῖνος που θα γίνει ἄρχοντας τοῦ Ἰσραηλιτικοῦ λαοῦ. Ἡ ἀρχή του θα εἶναι ἀπό την ἀρχὴ τῶν αἰώνων». (Μιχ. 5,1)

Ὁ προφήτης Ἀββακούμ, που έζησε περίπου 600 χρόνια π.Χ., προφητεύει ὅτι ὁ Σωτήρας τοῦ κόσμου, ὁ Χριστός, ὅταν θα ἔρθει ἡ ὥρα για να γίνει γνωστός, ή γνωριμία Του αὐτή θα γίνει ὅταν θα βρίσκεται ἀνάμεσα σε δύο ζώα. Πράγματι, κατά τη γέννησή Του ὁ Ἰησοῦς, μέσα στη φάτνη ζώων βρισκόταν ἀνάμεσα σε ἕνα βόδι και ἕνα γαϊδουράκι. Η προφητεία αὐτή λέει: «Κύριε κατάλαβα τὰ ἔργα Σου και θαύμασα. Ανάμεσα σε δύο ζῶα θα γίνεις γνωστός στους ἀνθρώπους ὅταν θα φθάσει ὁ καιρός που θα ἐπικρατήσει το θέλημά Σου. Ὅταν θα φθάσει ἐκεῖνος ὁ καιρός θα φανεί η δύναμή Σου».Ο προφήτης Ιερεμίας (γύρω στα 600 π.Χ.), ἐκτός τῶν ἄλλων, προφήτευσε τό θρῆνο γιά τή σφαγή τῶν νηπίων ἀπό τόν Ἡρώδη: «Φωνή ἐν Ραμᾷ ἠκούσθη θρήνου καί κλαυθμοῦ καί ὀδυρμοῦ· Ραχήλ ἀποκλαιομένη οὐκ ἤθελε παύσασθαι ἐπί τοῖς υἱοῖς αὐτῆς, ὅτι οὐκ εἰσίν». Δηλαδή: «Στήν περιοχή Ραμά ἀκούστηκε θρήνος καί κλάματα καί ὀδυρμός. Εἶναι ἡ Ραχήλ πού ἔκλαιγε καί δέν ἤθελε να παρηγορηθεῖ για τα παιδιά της, ἀφοῦ πιά αὐτά δέν ζοῦν» (38,15-πρβλ. Ματθ. 3,18).Ὁ Δανιήλ (ἀρχές 6ου αἱ. π.Χ.) προσδιορίζει τό χρόνο τοῦ ἐρχομοῦ τοῦ Χριστοῦ καί τῆς καταστροφῆς τῆς Ἱερουσαλήμ: «Ἑβδομήκοντα ἑβδομάδες συνετμήθησαν ἐπί τόν λαόν σου καί ἐπί τήν πόλιν τήν ἁγίαν σου (...) ἀπό ἐξόδου λόγου τοῦ ἀποκριθῆναι καὶ τοῦ οἰκοδομῆσαι Ἱερουσαλήμ ἕως Χριστοῦ ἡγουμένου ἑβδομάδες ἑπτά καί ἑβδομάδες εξήκοντα δύο». Δηλαδή: «Σέ ἑβδομήντα ἑβδομάδες ἐτῶν περιορίστηκαν οἱ συμφορές καί οἱ θλίψεις τοῦ λαοῦ σου καί τῆς ἁγίας πόλης σου Ἱερουσαλήμ (...) Από τήν ἡμέρα πού θά ἐκδοθεῖ διάταγμα γιά τήν ἀνοικοδόμηση τῆς Ἱερουσαλήμ, ὡς τὴν ἡμέρα πού θά ἐμφανιστεῖ ὁ Μεσσίας, θά περάσουν ἑφτά ἑβδομάδες ἐτῶν καί ἄλλες έξηνταδύο εβδομάδες ἐτῶν» (9,24,25). Ὅσοι δέχονται τή μεσσιανική ἑρμηνεία τῶν ἐδαφίων αὐτῶν, θεωροῦν ὅτι προφητεύει περίπου ἐπακριβῶς τό χρόνο τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ καί το χρόνο καταστροφῆς τῆς Ἰερουσαλήμ ἀπό τόν Τίτο (Βλ. καί Β. Βέλλας, «Θρησκευτικαί προσωπικότητες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης», ᾿Αθῆναι 1963, σσ. 193-197).

Ὁ προφήτης Ιωήλ (9ος αἰ.) προφητεύει τήν ἐπιφοίτηση τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος: «Ἐκχεῶ ἀπό τοῦ πνεύματός μου ἐπί πᾶσαν σάρκα, καί προφητεύσουσιν οἱ υἱοἱ ὑμῶν καὶ αἱ θυγατέρες ὑμῶν καί οἱ πρεσβύτεροι ὑμῶν ἐνύπνια ἐνυπνιασθήσονται, καί οἱ νεανίσκοι ὑμῶν ὁράσεις ὄψονται». Δηλαδή: «Θά ἐκχύσω ἀπό τὸ Πνεῦμα μου σε κάθε ἄνθρωπο, καί θά προφητεύσουν τα παιδιά σας καί οἱ κόρες σας, καί οἱ γεροντότεροι ἀπό σᾶς θὰ δοῦν ἀποκαλύψεις καί οἱ νεότεροι θά δοῦν ὁράματα» (3,1 πρβλ. Πράξ. 2,17).

Γενικά, ὅπως γράφει ὁ Καθηγητής Λεωνίδας Φιλιππίδης, προφητεύθηκαν: Ἡ κατά σάρκα πατρίδα τοῦ Κυρίου (Μιχ. 5,1), οἱ κατά σάρκα πρόγονοί Του (Γεν. 12,3. 22,18. 26,4. 28, 14. 49, 9-12, Α΄ Παραλ. 17,11), ἡ Παρθένος Μητέρα (Ησ. 7,14), ἡ θεανθρωπική Του ὑπόσταση (Σοφ. Σολ. 18,15-16), ἡ προσκόμισή Του ὡς βρέφους στό Ναό (Αγγ. 2,9), ἡ προσκύνηση τῶν Μάγων (Ψαλμ. 71,10-15, Ἡσ. 60, 3-6), ἡ σφαγή τῶν Νηπίων (Ἱερ. 38,15), ὁ Πρόδρομος (Μαλαχ. 3,1. 4,5), το κήρυγμα τοῦ Προδρόμου (Ησ. 40, 3-5), το πρῶτοἄκουσμα τοῦ κηρύγματος τῆς νέας θρησκείας (Ησ. 9,1), οἱ θαυματουργικές ἰάσεις (Ἡσ.35, 5-6), τό κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου (Ησ. 61,1), ἡ γλυκύτητα καί ἡ ταπεινότητα τοῦ Κυρίου (Ἡσ. 42,1-3), ἡ θριαμβευτική εἴσοδος στα Ἱεροσόλυμα (Ζαχ. 9,9), ἡ κατά «τοῦ δικαίου» ἐνέδρα (Σοφ.Σολ. 2,12-προβλ. Ματθ. 27,43), το μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας (Ψαλμ. 21,27, 30. 110, 5,9. Ἔξ.24,8. Ἱερ. 31,31. Ζαχ.9,11), ἡ ἀγωνία τοῦ Ἰησοῦ (Ψαλμ. 54,5,6), ἡ προδοσία τοῦ Ἰούδα (Ψαλμ. 40,8-10. Ζαχ. 11,12,13), ἡ καταδίκη (Ψαλμ. 2,3.34,11- 12), τα Πάθη (Ησ. 50,6 καί κεφ. 53), ἡ ᾿Ανάσταση (Ψαλμ. 15,10,11), ἡ ἄφεση δι' αὐτοῦ τῶν ἁμαρτιῶν (Ζαχ. 13,1), ἡ ᾿Ανάληψη (Ψαλμ. 109,1), ἡ κάθοδος τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος (Ιωήλ 2, 28-32) καί ἡ ἐπιστροφή τῶν ἐθνῶν στον Χριστό (Ησ. 60,1-4).